Zarys dziejów Szkoły Podstawowej Nr 1 w Pstrągowej
Pierwszymi szkołami na ziemiach polskich były szkoły parafialne powoływane przez Kościół. Nauka odbywała się w niedzielę po sumie i prowadzona była przez księży lub organistów. Uczono w nich czytać i pisać, głównie na potrzeby ministranckiej służby ołtarza. W Pstrągowej taka szkółka parafialna istniała z przerwami od końca XVI wieku.
Bardzo skromne informacje na ten temat zawiera praca Stanisława Kota pt. „Materiały do dziejów szkolnictwa”. Można tam przeczytać, że „(…) rektorem szkoły parafialnej w Pstrągowej w 1595r. był Gabriel Dobieszkowski, w 1596 r. – Jan z Gogołowa, a w 1602r. – Wawrzyniec Grębowski”.
Wobec braku rzetelnych informacji historycznych o dziejach tej szkoły przykościelnej do połowy XIX wieku, należy przypuszczać, że istniała ona „od czasu do czasu”, w zależności od dobrej woli i możliwości finansowych kolejnych księży proboszczów i miejscowych właścicieli dworów.
Pstrągowa znalazła się po pierwszym rozbiorze Polski w 1727r. pod zaborem austriackim i nigdy nie dotarła do nas reforma oświatowa utworzonej rok później Komisji Edukacji Narodowej. Nasza miejscowość zaczęła podlegać zarządzeniom władz austriackich, nakazujących tworzenie na terenie Galicji szkół parafialnych. Z dniem 11 sierpnia 1805r. cesarz Franciszek II wprowadził w życie tzw. Polityczny Regulamin Szkolny. Dla ludności wsi i małych miasteczek ustawa przewidywała szkoły trywialne. Miały one wychować najniższe warstwy społeczeństwa na wiernych poddanych monarchii, na pracowitych, roztropnych rolników i rzemieślników. Zgodnie z tymi założeniami w szkołach trywialnych uczono religii, czytania, pisania i rachunków.
W 1815r. władze austriackie szkolnictwo ludowe oddały pod nadzór biskupów diecezjalnych i ponowiły nakaz tworzenia i utrzymania tych szkół przez miejscowych właścicieli dworskich. W najbliższej okolicy pierwsza szkoła publiczna jednoklasowa była utworzona w 1818r. w Czudcu przez właściciela dóbr Jana Grabieńskiego. W Babicy – za staraniem proboszcza czudeckiego Jana Tytusa Hibla powołano szkołę w 1848r. W Pstrągowej szkołę parafialną założył w 1856r. proboszcz ksiądz Józef Modła. Pierwszym nauczycielem był tu Wincenty Foks, miejscowy organista, który wykonywał swoją pracę za 40 zł i 3 songi drzewa rocznie (12 m3). W 1860r. pierwszy nauczyciel przeniósł się do Nockowej, a kierownictwo szkółki tutejszej przejął kolejny organista Adam Bernadyński. Pracował za takie samo wynagrodzenie jak jego poprzednik. Uczył pstrągowskie dzieci aż 29 lat do 1889 r.. Następnie przez trzy kolejne lata, z powodu braku nauczyciela, nie było szkoły. Dopiero 10 marca 1892r. rozpoczęto ponownie naukę już w jednoklasowej szkole etatowej. Nastąpiło to dzięki staraniom księdza Wincentego Wnęka. Zorganizowano ją w starym budynku, przerobionym z karczmy na szkołę. Pierwszym nauczycielem etatowym był Karol Pec powołany przez Okręgową Radę Szkolną z Ropczyc. Po kilku miesiącach Pec został przeniesiony do Chechłów, a jego miejsce zajął Wincenty Wójcikiewicz. W owym czasie w obowiązku szkolnym, czyli w wieku od 6 – 12 lat, w Pstrągowej było 420 dzieci. W zajęciach uczestniczyło ok. 120, czyli mniej niż jedna trzecia. Początkiem XX wieku szkoła pstrągowska decyzją władz oświatowych powiększała się o kolejne klasy. W pierwszej i drugiej nauka trwała po jednym roku, a w trzeciej i czwartej po dwa lata. Dopiero w niepodległej Polsce od roku szkolnego 1924/25 powstała szkoła w pełni siedmioklasowa. W klasie trzeciej i czwartej dzieci przystępowały do pierwszej spowiedzi i komunii świętej. Przez wiele lat, w okresie do I wojny światowej, co roku nasze dzieci egzaminował ksiądz dziekan z Wielopola – Józef Radoniewicz, wujek słynnego pisarza i reżysera Tadeusza Kantora. Wspomnieć warto, że pstrągowska parafia do 1926r. należała do Dekanatu Wielopolskiego i Diecezji w Tarnowie.
W 1903r. prace w pstrągowskiej szkole rozpoczął jako nauczyciel i długoletni kierownik Stanisław Szypkowski. Pracował tu aż do 1940r. również z kilkoma przerwami. (Najdłuższa zdarzyła się w okresie I wojny światowej gdy, kierownik szkoły został powołany do wojska.) W czasach austriackich obowiązkowymi uroczystościami pstrągowskiej szkoły był udział w nabożeństwie za spokój duszy świętej pamięci cesarzowej Elżbiety (zawsze 19 listopada), w dniu imienin cesarza Franciszka Józefa I (4 października) i patrona szkoły świętego Jana Kantego (20 października). Czczono również uroczystości polskie – narodowe np. 1910r. (500 rocznicę Grunwaldu), w 1913r. (50 rocznicę powstania styczniowego), a 15 października 1917r. młodzież i nauczyciele wzięli udział w nabożeństwie za duszę świętej pamięci Tadeusza Kościuszki w 100. rocznicę jego śmierci.
W niepodległej Polsce pstrągowska szkoła, mimo trudnych warunków lokalowych, była jedynym miejscem szerzenia oświaty i kultury w naszej miejscowości. Kierownik Szypkowski wraz z księdzem proboszczem Bazylskim inicjowali budowę nowej drogi przez wieś i budowę nowej szkoły w Pstrągowej Górnej. Szkoła w tym przysiółku istniała od 1914r. w prywatnych pomieszczeniach, a nowy budynek został oddany do użytku w 1934r.. Kierownikiem był tam od 1929r. Józef Kuszaj.
W okresie II Rzeczypospolitej do naszej szkoły uczęszczało w poszczególnych rocznikach około 400 uczniów. Poszczególne klasy liczyły przeważnie ponad trzydzieści dzieci. W trudnych warunkach lokalowych nauczyciele starali się wzorowo wypełnić swoją misję pedagogiczną. Przywiązywano szczególnie dużą wagę do wychowania patriotycznego. Wśród nauczycieli prym wiodła polonistka Zofia Słobodzian, która poza pracą w szkole angażowała się bardzo w życie społeczno-kulturalne Pstrągowej. Przy naszej parafii prowadziła Katolickie Stowarzyszenie Młodzieży, organizowała liczne przedstawienia i wieczorowe kursy dokształcające dla dorosłych.
W 1940r. Stanisław Szypkowski odszedł na emeryturę, a jego miejsce zajął w tym niełatwym okresie wojennym Leon Pięta. Zarządzał naszą szkołą do 1957r. Doprowadził do wybudowania niewielkiego budynku szkolnego, połączonego z mieszkaniami dla nauczycieli i sprowadził ze śląska poniemiecki barak. Ustawiono go na działce szkolnej i mieściło się w nim kilka sal lekcyjnych, pokój nauczycielski i kancelaria kierownika. W powojennych latach nauka odbywała się także w sali na organistówce obok kościoła i w jednym pomieszczeniu starej kancelarii. Marzeniem społeczności szkolnej było wybudowanie nowego dużego budynku oświatowego na miarę potrzeb. W ten zbożny cel bardzo zaangażował się też proboszcz pstrągowskiej parafii – ksiądz Józef Stybel. Bezpłatnie przekazał kilkuhektarową działkę z pól plebańskich dla Piotra Świerada, który mieszkał w miejscu, gdzie zamierzano wybudować budynek szkolny. Pan Świerad w latach 1956 – 57 wybudował dom mieszkalny i budynek gospodarczy na działce plebańskiej. Na opuszczonym przez niego terenie przystąpiono w 1958r. do budowy szkoły. Prace prowadziło Społeczne Przedsiębiorstwo Budowlane z Rzeszowa. Dużą pomoc okazał też Komitet Budowy Szkoły pod przewodnictwem Władysława Wiatra, małżeństwa Ludwiki i Franciszka Iskrzyckich a także przewodniczącego Gromadzkiej Rady Narodowej Aleksandra Drozda. Społeczeństwo się dobrowolnie opodatkowało, w składce pieniężnej i robociźnie.
Ostateczny odbiór nowego budynku szkoły odbył się 15 sierpnia 1959r. 1 września rozpoczęto w nim naukę wszystkich klas szkolnych. Na piętrze, gdzie obecnie znajdują się sale lekcyjne, były izby mieszkalne dla nauczycieli. 26 listopada 1959r. odbyło się uroczyste otwarcie szkoły połączone z Dniem Nauczyciela. Wzięli w nim udział przedstawiciele władz powiatowych, gromadzkich oraz miejscowe społeczeństwo. W tych latach funkcje kierownika szkoły pełnił Tadeusz Paściak (1957r. – 1962r.). od 1 września 1962r. kierownikiem szkoły, a następnie dyrektorem został Franciszek Sołtys. Wraz z żoną Bogumiłą pracowali w naszej szkole przez 29 lat do przejścia na emeryturę w 1991r..
W połowie lat 60-tych pstrągowska szkoła przeszła reformę oświatową. We wrześniu 1966r. po raz pierwszy młodzież szkolna poszła do klasy ósmej. W naszej wsi w tym okresie dokonały się ważne reformy cywilizacyjne. W maju 1964r. rzeszowski PKS uruchomił pierwszą linię autobusową. W czerwcu 1967r. ukończono trwającą ponad pół roku elektryfikację wsi. W tym okresie w budynku naszej szkoły funkcjonowała w systemie zaocznym Zasadnicza Szkoła Elektryczna dla pracujących. Nauczali w niej przedmiotów ogólnych nauczyciele naszej szkoły, a przedmiotów zawodowych nauczyciele Zasadniczej Szkoły Elektrycznej w Czudcu. Od 1969r. radykalnie poprawiono nawierzchnię drogi głównej, pokrytej asfaltem. Kadra pedagogiczna w okresie dyrektorowania Pana Sołtysa była ustabilizowana i zdecydowana większość nauczycieli ukończyła wyższe studia pedagogiczne. Pierwszą magister w gronie nauczycielskim była długoletnia polonistka i aktywna działaczka społeczno–kulturalna w Pstrągowej, pani Bronisława Kut. W 1971r. dotychczasowa szkoła filialna w przysiółku Pyrówki Wola została przekształcona w pięcioklasową szkołę nr 3 w Pstrągowej. Najdłużej kierowniczką tej szkoły była Helena Matuszewska, a następnie Janusz Matuszewski i Janina Burczyk. Istniała ona do 2002r. Ze względu na małą liczbę uczniów została przez samorząd Gminy Czudec zlikwidowana, a dzieci dowozi się do dziś do Szkoły Podstawowej w Nowej Wsi. Budynek przekazano samorządowi powiatu w Strzyżowie i po generalnym remoncie w czerwcu 2004r. umieszczono w tym budynku filię Domu Pomocy Społecznej w Babicy.
W latach 1991 – 1997 dyrektorem Szkoły Podstawowej Nr 1 w Pstrągowej był Zdzisław Stawarz – długoletni nauczyciel matematyki, a po nim funkcję tą objęła pani Małgorzata Sołtys – nauczycielka biologii. Dyrektorowała do 2006r. W tych latach przeprowadzono w szkole generalny remont, przygotowujący szkołę do nadania imienia Kazimierza Iranka Osmeckiego. Wymieniono stolarkę, pokrycie dachu, pomieszczenia po mieszkaniach nauczycielskich na piętrze adaptowano na potrzeby klas lekcyjnych. Najważniejszą inwestycją tych lat było wybudowanie nowoczesnej hali sportowej, sanitariatów wewnątrz budynku szkolnego i pomieszczeń kuchennych. We wrześniu 1998r. nadano Szkole Podstawowej Nr 1 imię Kazimierza Iranka Osmeckiego, niecały rok później w maju 1999r. szkoła otrzymała sztandar. Od 1 września 1999r. w atmosferze dużych sporów społecznych przeprowadzono w Gminie Czudec reformę oświatową. Uchwała Rady Gminy tworzyła jedno zbiorcze Gimnazjum w Czudcu, z czym inne miejscowości, a zwłaszcza Pstrągowa nie chciały się pogodzić. W latach 1999 – 2001 przejściowo klasy gimnazjalne uczyły się w swoich szkołach podstawowych, do czasu oddania do użytku nowego budynku Gimnazjum w Czudcu (1 września 2001r.). Społeczeństwo Pstrągowej przez ponad tydzień prowadziło strajk, do szkoły zamiast uczniów przychodzili rodzice. Zaniechanie strajku dla dobra dzieci nie oznaczało zgody na docelowe dojeżdżanie młodzieży do Gimnazjum w Czudcu. Kilkuletnie starania u władz gminy zakończyły się utworzeniem w budynku naszej szkoły Gimnazjum dla młodzieży szkół nr 1 i nr 2 w Pstrągowej. W 2006r. funkcję dyrektora Zespołu Szkół przejęła Natasza Kula. Zarządzała naszą placówką przez 16 lat do 2022r. Na początku jej kadencji w 2007r. w ramach Zespołu Szkół również Gimnazjum otrzymało im. Kazimierza Iranka Osmeckiego i swój odrębny sztandar.
Zespół Szkół w Pstrągowej współcześnie:
Od 1 września 2022r. dyrektorem Zespołu Szkół w Pstrągowej została pani Edyta Englot – Rybka.
Opracował: Marian Złotek – nauczyciel historii